آرتروز شانه، بیماری است که در اثر فرسایش غضروف پوشش دهنده اطراف مفصل شانه بروز می‌یابد. آرتروز شانه گاهی پی‌آمد صدمه دیدن یا از جا در رفتن استخوان شانه یا فرسودگی شانه به مرور زمان است. بروز علایم آرتروز شانه در میان افراد 50 سال به بالا درصد شیوع بالایی دارد. همان طور که در گذر سالیان مفصل‌ها به شیوه‌ای اشتباه یا بیش از اندازه به کار گرفته می‌شوند، به همان نسبت نیز موارد بروز این بیماری در سنین بالاتر افزایش می‌یابد. با این حال ابتلا به آرتروز مفصل شانه در افراد جوان‌تر نیز ممکن است به دلیل وارد شدن ضربه یا جراحی تعویض مفصل شانه به وجود آید. این بیماری در میان زنان شایع‌تر از مردان است. متخصصین فیزیوتراپی آرتروز شانه را با روش‌های درمان دستی یا کایروپراکتیک و برنامه‌های ورزشی درمان می‌کنند. در ادامه انواع راه ها و روش های درمان آرتروز شانه و سائیدگی مفصل شانه بدون جراحی ذکر می شود.
آرتروز شانه چیست؟
آرتروز شانه زمانی رخ می‌دهد که غضروف پوشش دهنده اطراف مفصل شانه ساییده شود. در مراحل اولیه این بیماری، حفره‌های کوچکی در غضروف صاف پوشش دهنده هر طرف مفصل ایجاد می‌شود. در نهایت خارهای استخوانی (برجستگی‌های استخوانی کوچک) در لبه‌های سطح مفصل تشکیل می‌شود. با انباشته شدن مایع مفصلی زیر غضروف کیست‌هایی تشکیل می‌شود که به استخوان فشار می‌آورند و بیمار را دچار درد می‌کنند. غضروف در مراحل پیشرفته این بیماری کاملاً از بین می‌رود و در نتیجه استخوان‌ها روی یکدیگر ساییده می‌شوند و ممکن است نیاز به عمل تعویض مفصل شانه داشته باشد.
دو استخوان مفصل شانه را تشکیل می‌دهد، که عبارت است از استخوان واقع در بالای بازو (هومروس) که سر گرد توپی شکلی دارد و با غضروف پوشیده شده است. استخوان دیگر این مفصل را کتف یا اسکاپولا، می‌نامند، این استخوان سه گوش است. سطح صاف با غضروف پوشیده شده روی کتف که نیمه دیگر مفصل شانه را تشکیل می‌دهد، را گلنویید می‌گویند. رباط‌های احاطه کننده و اتصال دهنده دو سمت مفصل شانه حرکت آن را کنترل می‌کنند. رباط‌های جلوی شانه به موازات پیشرفت آرتروز شانه سفت‌تر می‌شوند. به علاوه چهار عضله اصلی پیرامون شانه، به نام‌های عضله‌های چرخاننده شانه (روتاتور کاف)، گاهی مورد استفاده بیش از حد قرار می‌گیرند، ضعیف می‌شوند یا حتی پاره می‌شوند. بیماریهای مربوط به این عضله‌ها در حدود 90 درصد از بیماران مبتلا به آرتروز شانه به چشم می‌خورد.
علائم
علائم آرتروز شانه عبارتست از:
- احساس سنگینی و درد شانه که با انجام فعالیت بروز می‌یابد و با استراحت آرام می‌شود.
- کاهش حرکت (دامنه حرکتی) شانه به ویژه هنگام به پشت بردن دست برای مثال در زمان گرفتن کمربند ایمنی برای بستن آن
- تورم اطراف مفصل
- احساس “ساییدگی مفصل شانه” یا “قرچ قروچ کردن”
- ضعف
- خشکی شانه و در نهایت دشواری در استفاده از بازوی آسیب دیده
- بروز درد در زمان استراحت که گاهی ممکن است مانع از خوابیدن بیمار شود
- بزرگ شدن مفصل یا بدشکلی آشکار مفصل
علت
آرتروز شانه، مشابه مورد زانو و مغصل ران، یکی از گونه‌های فرسایشی آرتروز است و احتمالاً در نتیجه‌ی تلفیق عواملی چون استفاده بیش از حد، وراثت، میکرو تروما و افزایش نیروهای بین مفصلی بروز می‌یابد. غضروف مواد تشکیل دهنده شیمیایی طبیعی خود را از دست می‌دهد، دچار فرسودگی و ساییدگی شانه می‌شود و در نهایت کاملاً از بین می‌رود؛ بدون این پوشش حفاظتی، استخوان‌های زیرین بر روی هم ساییده می‌شوند و به شانه درد دامن می‌زنند.
از جمله مهمترین علت آرتروز شانه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سابقه خانوادگی و ژنتیکی افراد را بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز شانه (گلنوهومرال) یا فرسودگی مفصل قرار می‌دهد.
- ضربه دیدن این مفصل به بروز آرتروز شانه می‌انجامد.
- کشیدگی و رگ به رگ شدن مکرر شانه و عضله‌های اطراف این مفصل طبعاً باعث آسیب‌دیدگی آن می‌شود و فرسودگی سطوح مفصل را شتاب می‌بخشد.
- آسیب دیدن رباط شانه تأثیر نامطلوبی بر پایداری و یکپارچگی این مفصل داشته و فشار بیشتری را به آن وارد می‌کند.
- استفاده بیش از اندازه از استروئیدها یا داروهای استروئیدی به تحلیل مفصل و غضروف منجر می‌شود.
- بیماریهای غضروف مفصلی مانند روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید)
تشخیص
پزشک برای تعیین میزان تغییر در مفصل و علل آرتروز شانه دستور انجام تصویر برداری با اشعه ایکس را می‌دهد. به موازات فرسایش غضروف، فضای بین استخوان‌ها کاهش می‌یابد، که این تغییر در تصاویر مشخص می‌شود. کیست‌ها یا خارهای استخوانی نیز در صورت وجود قابل مشاهده خواهند بود. آشکار بودن آسیب لزوماً به معنای بروز درد شانه نیست. اگر احتمال تحلیل رفتن استخوان داده شود، سی.تی. اسکن برای به دست آوردن تصاویر واضح‌تر از آن ناحیه انجام می‌شود.
فیزیوتراپیست پرسش‌هایی را در زمینه تأثیر مشکل شانه بر زندگی روزمره مطرح می‌کند و از بیمار می‌خواهد تا فعالیت‌هایی را که به دشواری انجام می‌دهد شرح دهد. بهترین برنامه درمانی بر مبنای توصیف درد تهیه می‌شود. فیزیوتراپیست دامنه حرکتی شانه را، چه هنگامی که بیمار بازو را حرکت می‌دهد و چه زمانی که فیزیوتراپیست بازو را حرکت می‌دهد، بررسی می‌کند. قدرت عضله‌های چرخاننده شانه و عضله‌های حمایت کننده از کتف در این معاینه ارزیابی می‌شود. فیزیوتراپیست حالت اندامی بیمار و شیوه انجام حرکت‌ها و فعالیت‌های خاص را بررسی می‌کند تا میزان تأثیرگذاری آسیب شانه بر آنها را بسنجد.
درمان
در ادامه انواع راه ها و روش های درمان آرتروز شانه و سائیدگی مفصل شانه بدون جراحی ذکر می شود.
فیزیوتراپی
هنگامی که بیمار با شکایت از درد شانه به پزشک مراجعه می‌کند، نخستین درمان پیشنهادی فیزیوتراپی خواهد بود. متخصص مرکز فیزیوتراپی برنامه‌ای را متناسب با نیازهای خاص هر بیمار و توجه به میزان پیشرفت آرتروز تجویز می کند. اهداف درمان آرتروز شانه عبارتند از:
- پیشگیری از، از کارافتادگی مفصل
- بازگرداندن توانایی‌ها و قدرت مفصل به حالت اولیه
- کمک به بیمار برای سازگار شدن با سطوح جدید فعالیت‌ها
- حفظ توانایی مشارکت در فعالیت‌های انتخابی بیمار با حداکثر استقلال ممکن
درمان آرتروز شانه باید در مراحل اولیه بیماری آغاز شود تا علائم التهاب کاهش داده شود، از بدشکلی و بروز شانه منجمد بصورت دائمی جلوگیری شود و قدرت عضله‌های پیرامون حفظ شود. زمانی که درد و تورم تحت کنترل قرار گرفتند، برنامه‌های درمانی تمرین‌های افزایش دامنه حرکتی و بهبود قدرت و مقاومت عضله را دربرمی‌گیرد.
درمان‌های زیر نیز به کاهش درد، افزایش حرکت و استفاده بیشتر از شانه در فعالیت‌های روزانه کمک می‌کند. به این ترتیب می‌توان لزوم انجام جراحی را از بین برد یا انجام آن را تا حد امکان به تأخیر انداخت یا ضرورت انجام آن را کاملاً از بین برد. این راه هایدرمان آرتروز شانه عبارتست از:
- افزایش مقاومت در فعالیت‌های روزانه: متخصص فیزیوتراپی به بیمار کمک می‌کند تا بتواند مجدداً وظایف معمولش را انجام دهد. تنها با تغییر حالت اندامی می‌توان فشار و نیروهای روی مفصل را کاهش داد و به درمان درد شانه کمک کرد. فیزیوتراپیست معمولاً حرکت‌های مناسب را آموزش می‌دهد و راهنمایی‌های لازم در خصوص تعدیل فعالیت‌ها را به گونه‌ای ارائه می‌دهد تا بیمار بتواند درد را کنترل کند.
- افزایش توانایی حرکتی شانه: متخصص فیزیوتراپی روش‌های بازگرداندن دامنه حرکتی شانه به حالت اولیه را پیشنهاد می‌دهد. کشش با افزایش طول رباط‌ها و عضله‌های سفت، حالت اندامی و حرکت را بهبود می‌بخشد. متحرک سازی مفصل شانه نیز حرکت دادن این مفصل را آسان‌تر می‌سازد و درد را تسکین می‌دهد. فیزیوتراپیست گاهی با ملایمت شانه را حرکت می‌دهد (درمان دستی یا کایروپراکتیک) تا رباط‌ها به شیوه‌ای کشیده شوند که هنگام کشش طبیعی یا حرکت بازو ممکن نیست.
- افزایش قدرت عضله‌ها: تقویت عضله‌های چرخاننده شانه سایش ناشی از روی هم کشیده شدن سطوح ناهموار آسیب دیده را کاهش می‌دهد. حمایت کردن عضله‌های نگه دارنده‌ی حالت اندامی نیروهای روی مفصل شانه را کاهش می‌دهد.
مصرف داروهای استروئیدی یا غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) و تزریق استروئید یا داروی بی‌حسی از دیگر راهکارهای درمان آرتروز شانه محسوب می‌شوند، البته این روش بدین منظور انجام می شود که درد شانه تسکین یافته تا بیمار بتواند برنامه های فیزیوتراپی را انجام دهد. پزشک معمولاً چند مورد از درمان‌های زیر یا تمام آنها را برای بیمار تجویز می‌کند:
- نرمش‌های کاهش دهنده یا پیشگیری کننده و درمان خشکی شانه
- نرمش‌های تقویت کننده عضله‌های ضعیف و بهبود عملکرد
- نرمش‌های افزایش دهنده دامنه حرکتی مفصل
- اولتراسوند یا دیگر درمان‌های موضعی، مانند تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) برای تسکین درد
تحریک الکتریکی عصب
تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (با دستگاه TENS) معمولاً بخشی از برنامه مدیریت درد به شمار می‌آید که تحت نظارت فیزیوتراپیست انجام می‌شود. این روش عصب‌ها را با جریان الکتریکی از روی پوست تحریک می‌کند.
اولتراسوند
اولتراسوند یکی از رایج‌ترین درمان‌های مورد استفاده در مدیریت زخم‌های بافت نرم یعنی مشکلی محسوب می‌شود که اکثر قریب به اتفاق بیماران مبتلا به آرتروز شانه از آن شکایت دارند. اولتراسوند یکی از روش‌های بسیار ایمن و بی‌خطر درمان فیزیوتراپی است.
ورزش و حرکات اصلاحی
حرکت‌های اصلاحی تقویت کننده تحت نظر فیزیوتراپیست در افزایش حجم عضله و تراکم استخوان نقش کلیدی دارند. زمانی که ابتلا به آرتروز شانه تأیید شود، بیمار گاهی به اشتباه می‌پندارد که دیگر قادر به بلند کردن وزنه‌ها و اشیاء نخواهد بود.
آنچه مهم است تمرکز بر حرکت‌هایی است که بردن وزنه بالای شانه را ایجاب نمی‌کنند. فیزیوتراپی ورزش های آرتروز شانه را به بیمار آموزش می دهد تا علاوه بر دردناک نبود به تقویت عضلات نیز کمک کنند.
- کشش شانه:
بایستید و شانه‌ها را بالا ببرید. 5 ثانیه در این حال بمانید. کتف‌ها را مدت 5 ثانیه از پشت به یکدیگر فشار دهید. کتف‌ها را به سمت پایین ببرید و 5 ثانیه در این حالت بمانید. عضله‌ها را شل کنید و به حالت اولیه بازگردید. این حرکت را 10 بار تکرار کنید.
- حرکت پاندولی (آونگی):
بایستید و دست سالم را روی صندلی بگذارید. بازوی دیگر را در حالت آویزان نگه دارید و سعی کنید آن را با ملایمت به عقب و جلو و به صورت دورانی حرکت دهید. این حرکت را 2 تا 3 نوبت در روز، هر نوبت 5 مرتبه، تکرار کنید.
فیزیوتراپی بعد از عمل جراحی
جراحی به منظور درمان آرتروز شانه تنها در تعداد محدودی از بیماران توصیه می شود. روش‌های جراحی متعددی برای درمان آرتروز شانه وجود دارد که جراح شانه با توجه به شدت آسیب دیدن مفصل و ساختارهای پیرامونی، سن بیمار، میزان فعالیت و شغل وی یکی از آنها را برمی‌گزیند.
- روش تسکین دهنده موقت درد
- روش جبرانی یا ترمیم کننده
- تعویض (آرتروپلاستی) کامل شانه (TSA)
- تعویض نیمی از مفصل شانه (همی آرتروپلاستی)
- تعویض کامل معکوس مفصل شانه (rTSA)
- آرتروسکوپی شانه
برنامه فیزیوتراپی در این مرحله با توجه به عمل انجام شده پیاده می‌شود و معمولاً موارد زیر را دربرمی‌گیرد:
- حفظ ایمنی بیمار در زمان التیام یافتن: فیزیوتراپیست کمک می‌کند تا بیمار هر چه سریع‌تر سلامت شانه خود را بازیابد. پس از اتمام جراحی و به پایان رسیدن وظیفه جراح، مسئولیت بیمار آغاز می‌شود. بیمار تمرین‌ها و فعالیت‌های خاص را در زمان مناسب و تحت نظارت فیزیوتراپیست انجام می‌دهد تا التیام بهینه ممکن شود. تمام عمل‌های جراحی مفصل شانه و بافت‌های پیرامون آن را تغییر می‌دهند. بهبودی بیمار پس از جراحی چند ماه زمان می‌برد؛ البته اقدام‌های احتیاطی را باید مدت زمان بیشتری رعایت کرد.
- تسهیل حرکت شانه: شانه پس از جراحی دردناک و متورم خواهد بود و احتمالاً بیمار تمایلی به حرکت دادن دست و بازو نخواهد داشت؛ بااین حال توصیه می‌شود تا ورزش های ملایم انجام شوند. فیزیوتراپیست بازو را تکان می‌دهد یا به بیمار در حرکت دادن بازو کمک می‌کند تا بتواند به تدریج مانند گذشته به فعالیت بپردازد. پس از بعضی جراحی‌ها حرکت در دوره بهبود محدود می‌شود. در هر صورت فیزیوتراپیست بهترین گزینه‌ها را برای دوره بهبود انتخاب می‌کنند و بیمار را در خصوص نحوه سپری شدن این فرایند راهنمایی می‌کنند.
- تقویت شانه: عضله‌های بیمار به دلیل عدم استفاده از شانه یا به علت درد شانه پس از جراحی قدرت گذشته را نخواهد داشت. چنانچه عضله حین جراحی ترمیم شده باشد، باید اجازه داد تا دوره التیام یافتن آن سپری شود. فیزیوتراپیست فعالیت‌های ایمن دوره بهبود را تعیین می‌کند.
- تسکین درد: متخصص فیزیوتراپی با بهره‌گیری از روش‌های درمان دستی (کایروپراکتیک) و دیگر روش های فیزیوتراپی، درد بروز یافته در زمان ورزش کردن و انجام فعالیت‌های روزانه را کاهش می‌دهد.
- بازگشت به محل کار و ازسرگیری فعالیت‌های معمول روزانه: این روند باید به آهستگی و تحت نظارت فیزیوتراپی طی شود تا بهترین نتیجه به دست آید.
مزایای فیزیوتراپی
برنامه‌های درمان آرتروز شانه با فیزیوتراپی نتایج زیر را در بر می گیرد:
- ورزش و حرکات اصلاحی با هدف بازگرداندن انعطاف‌پذیری و توانایی حرکتی مفصل به حالت طبیعی
- تمرین هایی با هدف بازگرداندن قدرت به حالت طبیعی
- راهنمایی بیمار در خصوص ایمن بودن راه رفتن با استفاده از وسایل کمکی یا بدون آنها
- آموزش حالت اندامی مناسب و تعدیل فعالیت‌ها به منظور تسکین ناراحتی و بهبود عملکرد
پیشگیری
هیچ راهی برای پیشگیری از آرتروز شانه وجود ندارد؛ البته خطر ابتلا به این بیماری را می‌توان با پرهیز از فعالیت بیش از حد، قوی نگه داشتن شانه و حفظ طول مناسب عضله‌های شانه به کمک تمرین‌های کششی کاهش داد. متخصص فیزیوتراپی به بیمار کمک می‌کند تا بهترین تمرین‌ها را متناسب با شرایط خود برای سلامت نگه داشتن شانه انتخاب کند. رعایت رژیم غذایی سالم و ورزش آرتروز شانه ، ورزش کردن در مدیریت وزن مناسب و بهره مندی از مفصل‌های سالم مؤثر است. به علاوه جلوگیری از آسیب دیدن شانه خطر ابتلا به آرتروز شانه را کاهش می‌دهد.
فیزیوتراپی به درمان آرتروز و سائیدگی مفصل شانه کمک بسیاری می کند، حتی در بعضی از موارد با کمک این روش ها، بیمار نیازی به جراحی نخواهد داشت. جراحی مفصل شانه تنها در مواردی که درمان های فیزیوتراپی موفقیت آمیز نباشد، توصیه می شود، اما خبر خوب این است که اکثر بیماران با روش های بدون جراحی بهبود یافته، درد شانه آنها کاهش می یابد و می توانند فعالیت های عادی مفصل شانه را از سر گیرند.
