آرتریت یا بیماری التهابی مفصلی به ناهموار شدن و تخریب غضروف پوشش دهندۀ مفاصل گوی و کاسه‌ای گفته می‌شود. این سطوح زبر و ناهموار به سایش و التهاب دامن می‌زنند که به نوبۀ خود درد و سفتی مفاصل را به دنبال دارد. آرتریت یکی از علل شایع درد مفصلی و کاهش توانایی حرکتی است.
شاک ویوتراپی برون اندامی (ESWT) یکی از روش‌های نویدبخش محافظه‌کارانه برای درمان آرتروز است. شاک ویوتراپی روش درمانی جدیدی است که به نظر می‌آید جایگزین کارآمدی برای درمان جراحی آرتروز تغییر شکل دهندۀ مفصل ران باشد.
آیا تمام سالمندان دچار آرتروز لگن می‌شوند؟
اکثر افراد، فارغ از سن و سالشان هرگز دچار آرتروز و دیگر بیماری‌های التهابی مفصلی نمی‌شوند. تمام بخش‌های بدن به موازات افزایش سن ساییده می‌شود، غضروف مفصل ران نیز از این قاعده مستثنی نیست. بیمارانی که به جراحی تعویض مفصل ران نیاز پیدا می‌کنند، معمولاً روند پیشرفت آرتروز لگنشان به دلیل آسیب‌دیدگی، وجود مشکلات التهابی زیربنایی، استعداد ژنتیکی ابتلا به آرتریت یا ناهنجاری مادرزادی مفصل هیپ سریع‌تر است.
بیماران دچار آرتریت لگن در چه ناحیه‌ای احساس درد می‌کنند؟
درد ناشی از آرتروز لگن عموماً در جلوی ران، باسن یا سمت خارجی ران احساس می‌شود. همچنین ممکن است درد به دلیل همپوشی داشتن عصب‌های مفصل ران و زانو در زانو نیز منتشر شود. درد و سفتی مفصل معمولاً در اثر چرخاندن پا دوباره شروع می‌شود. درد مفصل هیپ را می‌توان مانند کشیدن عضله کشاله ران یا احساسی مانند دندان درد در کشاله ران توصیف کرد.
چه عاملی مانع از خارج شدن گوی مفصل ران از کاسۀ مفصلی می‌شود؟
عضلات، تاندون‌ها و رباط‌ها گوی مفصل را در حفره نگه می‌دارند و از لغزش یا در رفتن آن جلوگیری می‌کنند. دردرفتگی مفصل ران که معمولاً در پی آسیب شدید فیزیکی رخ می‌دهد، عارضه‌ای جدی است که به درمان فوری نیاز دارد.
مفصل هیپ به ندرت به دلیل بدشکلی مادرزادی مستعد دررفتن و آرتریت زودرس می‌شود. به همین دلیل امروزه نوزادان به طور مرتب معاینه می‌شوند تا اطمینان حاصل شود که مفصل رانشان به درستی شکل گرفته است.
بیماری دژنراتیو مفصل ران چیست؟
مفصل ران زمانی دچار بیماری دژنراتیو یا فرسایشی می‌شود که غضروف به دلیل آسیب‌دیدگی یا در اثر ابتلا به بیماری‌هایی مانند آرتروز یا روماتیسم آسیب دیده باشد.
مفصل ران چطور روان و لغزنده می‌شود؟
مفصل ران محکم داخل یک کپسول قرار دارد. این کپسول بافت محکمی است که مانند زوار لاستیکی دور فرمان ماشین، مفصل ران را در میان می‌گیرد. سلول‌های داخل کپسول هیپ، مایع سینوویال ترشح می‌کنند که نوعی مادۀ روان کنندۀ طبیعی است. چنانچه مفصل ران سالم باشد، همواره مقدار کمی از مایع سینوویال در مفصل وجود خواهد داشت. این مایع مانند یک روغن گریس زیستی عمل می‌کند و مفصل را روان و لغزنده می‌کند.
آیا درد مفصل ران می‌تواند درد ارجاعی دیگر نقاط بدن باشد؟
بله، آنچه بیماران فکر می‌کنند درد مفصل ران است، می‌تواند منشأ دیگری، مانند گردش خون ضعیف در پا، آرتروز کمر، آرتروز زانو، درد مفصل ساکروایلیاک یا دیگر مشکلات لگنی یا شکمی داشته باشد. به عبارت دیگر احتمال دارد مشکل در جای دیگری از بدن باشد، اما بیمار درد را در مفصل ران احساس کند.
درد مفصل هیپ در بیماران مسن‌تر می‌تواند بازتابی از چند مشکل باشد. برای مثال ممکن است بیمار سالمند هم به آرتروز کمر و هم به آرتروز لگن مبتلا باشد. جراحی تعویض مفصل ران برای چنین بیمارانی به از بین رفتن یک منشأ درد کمک می‌کند، اما لازم است که ناحیه‌های دیگر نیز بعداً تحت درمان قرار بگیرد.
تشخیص آرتریت
رادیوگرافی
به کمک رادیوگرافی می‌توانیم عکسی از اسکلت بدن به دست بیاوریم. هرچند رادیوگرافی برای دیدن استخوان مفید است، اما عضلات، تاندون‌ها و رباط‌ها را نشان نمی‌دهد. رادیوگرافی معمولاً نخستین روش تصویربرداری است که برای بررسی مفصل ران مشکوک به آرتریت انجام می‌شود.
سی تی اسکن
سی تی اسکن یا CAT اسکن نوعی بررسی رایانه‌ای است که تصویری سه بعدی از آناتومی استخوان مفصل ران را به دست می‌دهد؛ در عکس سی تی اسکن جزئیات بیشتری نسبت به عکس رادیوگرافی دوبعدی دیده می‌شود. سی تی اسکن به کمک تزریق ماده حاجب حتی می‌تواند ساختار بافت نرم را هم نشان بدهد.
اسکن ایندیم/ گالیم
اسکن ایندیم/ گالیم روش تصویربرداری خاصی است که عفونت‌های جزئی مفاصل را، به ویژه بعد از جراحی تعویض مفصل ران و جایگذاری پروتز نشان می‌دهد.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا MRI بافت‌های نرمی مانند تاندون، عضله و رباط اطراف مفصل را نشان می‌دهد.
اسکن استخوان
ماده رادیوایزوتوپ به منظور تشخیص عفونت، شکستگی یا عارضه‌های التهابی استخوان در بدن تزریق می‌شود.
شاک ویوتراپی برون اندامی چیست؟
شاک ویوتراپی برون اندامی (ESWT) روشی غیرتهاجمی برای درمان آسیب‌های بافت نرم است ـ منظور از غیرتهاجمی بودن این است که هیچ برشی روی پوست ایجاد نمی‌شود و هیچ دستگاهی وارد بدن نمی‌شود. شاک ویو یا موج شوکی موج انرژی کوتاه و پرتوانی است که سریع‌تر از صوت حرکت می‌کند. شاک ویوتراپی نه تنها بافت را متلاشی نمی‌کند، بلکه اثرهایی زیست‌شناختی به جا می‌گذارد که به بازسازی و ترمیم بافت کمک می‌کند. همچنین شاک ویوتراپی عصب‌های انتقال دهندۀ درد را به شدت تحریک می‌کند تا درد و حساسیت بلافاصله کاهش یابد. شاک ویوتراپی سازو کار ترمیمی بدن را از طریق تشکیل رگ‌های جدید برمی‌انگیزد. به علاوه شاک ویو استئوبلاست‌ها یعنی سلول‌های استخوانی بدن را تحریک می‌کند و فرآیند التیام استخوان و تولید استخوان جدید را تسهیل می‌کند.
کاربردهای شاک ویوتراپی
شاک ویوتراپی برای درمان عارضه‌های عضلانی ـ اسکلتی مختلفی همچون مشکلات درگیر کنندۀ نقاط اتصال رباط و استخوان به کار برده می‌شود. درمان خار پاشنه یکی از کاربردهای متداول شاک ویوتراپی است. از کاربردهای دیگر شاک ویوتراپی می‌توان به درمان آرنج تنیس‌بازان یا تنیس البو، آرنج گلف‌بازان، زانوی جهندگان، آسیب‌دیدگی شانه، آسیب تاندون آشیل، درد و دژنراسیون بافت پیوندی و درد و آسیب‌دیدگی عضلانی اشاره کرد. همچنین شاک ویوتراپی برای درمان عارضه‌های استخوانی مانند شکستگی استرسی، نکروز استخوان (مرگ بخشی از استخوان) و جوش نخوردن یا دیر جوش خوردن استخوان نیز به کار برده می‌شود. بیماری پیرونی که یکی از مشکلات دستگاه ادراری و تناسلی است نیز با شاک ویوتراپی درمان می‌شود.
شاک ویوتراپی برای درمان انواع آرتروز از جمله آرتروز لگن کاربرد دارد.
آمادگی قبل از درمان شاک ویوتراپی
شاک ویوتراپی در دو جلسۀ سرپایی با فاصلۀ یک هفته انجام می‌شود. از بیماران خواسته می‌شود که قبل از درمان غذای سنگین نخورند و لباس گشاد بپوشند.
مراحل انجام شاک ویوتراپی
بیمار روی تخت می‌نشیند و متخصص از یک اسکنر استفاده می‌کند تا دستگاه ساطع کننده موج شوکی را دقیقاً روی ناحیۀ آسیب‌دیدگی قرار بدهد. تقریباً دو هزار موج شوکی شلیک می‌شود و بیمار ضربۀ ملایمی را بعد از دریافت هر موج احساس می‌کند. مدت زمان هر جلسه تقریباً سی دقیقه است.
مراقبت بعد از شاک ویوتراپی
بیماران می‌توانند فعالیت‌های روزمره‌شان را بلافاصله بعد از درمان ادامه بدهند. البته چنانچه شاک ویو برای درمان خار پاشنه به کار برده شود، بیمار حداقل تا یک هفته بعد از جلسه دوم شاک ویوتراپی اجازه دویدن ندارد.
خطرها و عوارض جانبی شاک ویوتراپی
شاک ویوتراپی هیچ خطری به همراه ندارد. عوارض جانبی خفیفی که عموماً بعد از شاک ویوتراپی مشاهده می‌شود، به شرح زیر است:
- درد: شدت انرژی امواج شوکی را می‌توان مطابق با سطح تحمل بیمار تنظیم کرد.
- چنانچه بیمار دچار تومور استخوانی، عارضه‌های استخوانی متابولیک و اختلال‌های عصبی یا گردش خون باشد، شاک ویوتراپی توصیه نمی‌شود.
- شاک ویوتراپی در صورت بارداری، وجود عفونت در بدن، بر روی ناحیه‌هایی از بدن که گاز در آن وجود دارد و بر روی ناحیه‌هایی که استخوان هنوز در حال رشد است، توصیه نمی‌شود.
شاک ویوتراپی درمانی ایمن و موثر برای آسیب‌های بافت نرم به شمار می‌آید.
دیگر راه های درمان آرتروز مفصل هیپ
- مسکن‌هایی مانند استامینوفن یا داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID) همچون ایبوپروفن و ناپروکسین می‌توانند درد بیمار را آرام کنند.
- به بیماران توصیه می‌شود که برای راه رفتن از وسایل کمکی استفاده کنند. استفاده از عصا باعث می‌شود که وزن از روی مفصل ران برداشته شود، اما اکثر بیماران تمایلی به در دست گرفتن عصا ندارند و در نهایت با ناامیدی تن به استفاده از عصا می‌دهند. عینک زدن اشکالی ندارد، اما وقتی به یک نفر، حتی اگر هشتاد سال داشته باشد، بگویید که با عصا بهتر می‌تواند راه برود، بعید است که از پیشنهادتان استقبال کند. باورهای نادرستی دربارۀ استفاده از عصا وجود دارد.
- چنانچه وزن در صورت لزوم کاهش داده شود، فشار کمتری به مفاصل ران وارد می‌شود و در نتیجه درد و توانایی حرکتی بیمار بهبود می‌یابد.
- استفاده از کمپرس‌های گرم و سرد یا پمادهای موضعی می‌تواند درد لگن را تسکین بدهد.
- همچنین به خانم‌ها توصیه می‌شود که کفش پاشنه بلند نپوشند و از تمام بیماران مبتلا به آرتروز لگن خواسته می‌شود که کتانی‌های کهنه و قدیمی را با یک جفت کفش جدید که بهتر از پایشان محافظت می‌کند، عوض کنند.
- تنها روش دیگری که برای درمان آرتروز لگن وجود دارد، جراحی تعویض مفصل ران است که طی سال‌های گذشته پیشرفت چشمگیری کرده است. بسیاری از بیماران می‌توانند کیفیت زندگیشان را با بهره گرفتن از جراحی کم‌تهاجمی تعویض مفصل ران بهبود دهند.
