پوکی استخوان بیماری است که استخوان‌ها ضعیف می‌شوند و احتمال شکستن آنها بیشتر می‌شود. اگر پوکی استخوان پیشگیری یا درمان نشود، می‌تواند سبب ایجاد درد و پیشرفت علائم شود تا اینکه یک شکستگی رخ دهد. شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان معمولاً در لگن، ستون فقرات و مچ رخ می‌دهد.
پوکی استخوان فقط یک بیماری مخصوص “پیرزنها” نیست. اگرچه در زنان سفیدپوست یا آسیایی بالای 50 سال شایع است، اما پوکی استخوان تقریباً در هر فردی، از مرد و زن گرفته و در هر سنی ممکن است رخ دهد. ساختن استخوان‌های قوی و رسیدن به اوج تراکم استخوان (حداکثر مقاومت و استحکام) می‌تواند بهترین دفاع در برابر بروز پوکی استخوان باشد. پس از رسیدن به سن 30 سالگی، داشتن یک شیوه زندگی سالم می‌تواند به قوی نگه داشتن استخوان‌ها کمک کند.
پوکی استخوان برای بیشتر افراد کم و بیش قابل پیشگیری است. پیشگیری از آن بسیار مهم است زیرا، اگرچه که درمان‌هایی برای پوکی استخوان توصیه می‌شود، در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد. پیشگیری از پوکی استخوان جنبه‌های مختلفی دارد، از جمله تغذیه، ورزش، سبک زندگی و غربالگری زودرس.
پیشگیری از پوکی استخوان
رژیم غذایی، تغذیه و جلوگیری از پوکی استخوان
خوردن غذاهای خوب برای داشتن یک تغذیه مناسب و جلوگیری از پوکی استخوان ضروری است. بدن ما برای سالم ماندن نیاز به ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی دارد. دریافت مقدار کافی کلسیم و ویتامین D برای استخوان‌های قوی و همچنین برای عملکرد مناسب قلب، ماهیچه‌ها و اعصاب بسیار مهم است. بهترین راه برای به دست آوردن مقدار کافی کلسیم و ویتامین D از طریق یک رژیم متعادل است.
یک رژیم غذایی با کلسیم بالا
عدم دریافت مقدار کافی کلسیم در طول زندگی، خطر ابتلا به پوکی استخوان را به میزان چشمگیری افزایش می‌دهد و با توده استخوانی، تخلخل سریع استخوان و شکسته شدن آن همراه است. داشتن یک رژیم غذایی دارای کلسیم حائز اهمیت است. منابع کلسیم شامل لبنیات کم چرب، مانند شیر، ماست، پنیر و بستنی است. سبزیجات دارای برگ سبز تیره مانند کلم بروکلی و اسفناج، ساردین و ماهی قزل آلا با استخوان؛ توفو؛ بادام‌ها؛ و غذاهای دارای کلسیم اضافی، مانند آب پرتقال، غلات، محصولات سویا و نان هستند. مکمل‌های کلسیم و ویتامین‌ها نیز موجود است.
مصرف کلسیم توصیه شده توسط آکادمی ملی علوم (1997)
سن میلی گرم در روز
تولد تا 6 ماهگی 210
6 ماهگی-1 سالگی 270
1-3 سالگی 500
4-8 سالگی 800
9-13 سالگی 1300
14-18 سالگی 1300
19-30 سالگی 1000
31-50 سالگی 1000
51-70 سالگی 1200
70 سال یا بالاتر 1200
بارداری یا شیردهی سنین ذکر شده را بررسی کنید
یک رژیم غذایی دارای ویتامین D بالا
ویتامین D در بدن برای جذب کلسیم موجود در رژیم غذایی مهم است. بدون ویتامین D کافی، بدن قادر به جذب کلسیم از غذاهایی که خورده می‌شود نیست و بدن مجبور است کلسیم را از استخوان‌ها بگیرد که باعث ضعف آنها شود. ویتامین D از دو منبع تهیه می‌شود. این ماده در پوست از طریق قرار گرفتن در معرض مستقیم نور خورشید ساخته می‌شود و از رژیم غذایی نیز دریافت می‌شود. بسیاری از افراد به طور طبیعی ویتامین D را دریافت می‌کنند. ویتامین D همچنین در محصولات لبنی غنی شده، زرده تخم مرغ، ماهی آب شور و جگر یافت می‌شود. اما ویتامین D در افرادی که بیشتر اوقات در خانه هستند، یا به دلیل استفاده از کرم‌های ضد آفتاب و نیز در زمستان که میزان تابش آفتاب کاهش می‌یابد، کم است. در این موارد، ممکن است افراد برای اطمینان از دریافت روزانه 400-800 IU ویتامین D به مکمل‌های ویتامین D احتیاج داشته باشند.
ورزش و پیشگیری از پوکی استخوان
ورزش برای جلوگیری از پوکی استخوان بسیار مهم است. اگرچه ممکن است استخوان‌ها مانند ساختارهای سخت و بی جان به نظر برسند، اما استخوان‌ها بافت زنده‌ای هستند که برای قوی تر شدن عضلات به ورزش نیاز دارند. فعالیت بدنی در دوران کودکی و نوجوانی تراکم و استحکام استخوان را افزایش می‌دهد. این بدان معنی است که کودکانی که ورزش می‌کنند به احتمال زیاد به تراکم استخوانی بالاتری (حداکثر استحکام و استحکام) می‌رسند که معمولاً تا سن 30 سالگی در حداکثر خود قرار دارد. افرادی که تراکم استخوانی بیشتری دارند، کمتر به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند.
بهترین ورزش برای جلوگیری از پوکی استخوان، ورزش وزنه برداری است که برخلاف گرانش عمل می‌کند. تمرینات تحمل وزن شامل پیاده روی، دویدن، کوهنوردی، تنیس، طناب بازی، پریدن و رقصیدن است. نوع دوم ورزش‌ها، ورزش مقاومتی است. تمرینات مقاومتی شامل فعالیت‌هایی است که از قدرت عضلانی برای ایجاد توده عضلانی استفاده می‌کند و اینها به تقویت استخوان نیز کمک می‌کند. این فعالیت‌ها شامل وزنه برداری است، مانند استفاده از وزنه آزاد و ماشین‌های وزنه زنی که در سالن‌های بدنسازی و کلوپ‌های ورزشی یافت می‌شوند. ورزش در افراد مسن مزایای دیگری نیز دارد زیرا ورزش باعث افزایش قدرت، هماهنگی و تعادل ماهیچه‌ها می‌شود و منجر به سلامتی کلی می‌شود.
افراد سالخورده، مبتلایان به پوکی استخوان، مبتلایان به بیماری قلبی یا ریه و افرادی که بیشتر سن بلوغ خود را ورزش نکرده‌اند قبل از شروع هرگونه برنامه ورزشی باید توسط پزشک خود معاینه شوند.
شیوه زندگی و پیشگیری از پوکی استخوان
ترک سیگار
ترک سیگار به دلیل؛
- سیگار کشیدن برای استخوان‌ها و همچنین قلب و ریه‌ها مضر است.
- در زنان، نیکوتین خاصیت محافظت کنندگی از استخوان استروژن را مهار می‌کند.
- زنانی که سیگار می‌کشند، اغلب زودتر یائسگی را تجربه می‌کنند و این باعث پیشرفت پوکی استخوان می‌شود زیرا تراکم استخوان پس از یائسگی با سرعت بیشتری کاهش می‌یابد. زنانی که بعد از یائسگی سیگار می‌کشند و جایگزین هورمون درمانی را انتخاب می‌کنند، ممکن است به دوز بیشتری از هورمون نیاز داشته باشند که عوارض بیشتری دارد.
- افراد سیگاری ممکن است کلسیم کمتری را از رژیم‌های غذایی خود جذب کنند.
- افراد سیگاری نسبت به افراد غیر سیگاری خطر شکستگی مفصل ران و آرتریت روماتوئید بالاتری دارند.
- افراد سیگاری در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند.
مصرف الکل را محدود کنید
مصرف منظم 50 تا 100 گرم الکل در روز حتی ممکن است در خانم‌ها و آقایان جوان سبب آسیب به استخوان‌ها شود. مصرف شدید مشروبات الکلی احتمال پوکی استخوان و شکستگی را به همراه دارد. این امر هم با تغذیه ضعیف و هم با افزایش خطر سقوط مرتبط است.
داروهایی برای پیشگیری از پوکی استخوان
داروهای درمانی
در حال حاضر، بیس فسفوناتها، مانند آلندرونات (Fosamax)، ریزنرون (اکتونل)، ایباندرونات (Boniva) و زولدرونات (Reclast) به منظور پیشگیری و درمان پوکی استخوان در زنان یائسه مورد تأیید سازمان غذا و داروی (FDA) است. با افزایش سن مردان نیز مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند. آلندرونات برای افزایش تراکم استخوانی در مردان مبتلا به پوکی استخوان وابسته به سن تأیید شده است. آلندرونات و رزیدرونات برای درمان زنان و مردان مبتلا به پوکی استخوان ناشی از کمبود استروئید تأیید شده است. مصرف کافی کلسیم و ویتامین D برای موثر بودن بیس فسفوناتها ضروری است.
الوکسیفن (Evista) برای پیشگیری از پوکی استخوان فقط در زنان یائسه که تحت درمان با هورمون قرار نمی‌گیرند، تأیید می‌شود. تری پاراتید برای درمان بیماری در زنان یائسه که در معرض خطر شکستگی قرار دارند، تأیید می‌شود. هورمون درمانی با استروژن (ET / HT) برای پیشگیری از پوکی استخوان ناشی از یائسگی تأیید می‌شود و کلسی تونین برای درمان آن توصیه می‌شود. هر دوی آلندرونات و رزیدرونات برای استفاده در مردان و زنان مبتلا به پوکی استخوان ناشی از گلوکوکورتیکوئید مورد تأیید است.
استروژن/ هورمون درمانی
بعد از یائسگی، قدرت و تراکم استخوان در زنان به سرعت کاهش می‌یابد. مطالعات نشان می‌دهد که استروژن درمانی/ هورمون درمانی (ET / HT) باعث کاهش پوکی استخوان و افزایش تراکم استخوان در ستون فقرات و لگن می‌شود و خطر شکستن استخوان (بخصوص در لگن و ستون فقرات) را کاهش می‌دهد. در حال حاضر، ET / HT برای جلوگیری از بروز پوکی استخوان بعد از یائسگی تأیید شده است. این روش درمانی معمولاً به صورت قرص یا پچ پوستی در دسترس است. برای اطلاعات بیشتر به جایگزینی هورمون و پوکی استخوان مراجعه کنید.
هنگامی که استروژن درمانی (ET) به تنهایی انجام می‌شود، خطر ابتلا به سرطان در رحم را برای خانم افزایش می‌دهد (سرطان آستر رحم، به نام سرطان آندومتر). بنابراین، برای زنانی که رحم خود را خارج نکرده‌اند (هیسترکتومی نداشته‌اند)، پزشکان یک هورمون اضافی، یا پروژسترون طبیعی یا یک ماده مشابه مصنوعی به نام پروژستین تجویز می‌کنند. پروژستین یا پروژسترون در ترکیب با استروژن را هورمون درمانی (HT) می‌نامند و خطر ابتلا به سرطان آندومتر را در خانمهایی که هیسترکتومی نداشته‌اند، کاهش می‌دهد. اخیراً یک مطالعه نشان داد که استفاده طولانی مدت از ET (استروژن تنها) نیز ممکن است با افزایش خطر ابتلا به سرطان تخمدان همراه باشد.
پزشکان هرگونه استروژن درمانی را تنها در کمترین زمان ممکن تجویز می‌کنند. ET / HT که برای جلوگیری از پوکی استخوان بعد از یائسگی استفاده می‌شود، فقط باید در خانمهایی که علائم یائسگی دارند و در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند در نظر گرفته شود و در صورتی که پوکی استخوان عامل نگرانی اصلی باشد، سایر داروهای غیراستروژنی در نظر گرفته می‌شوند.
غربالگری اولیه برای پوکی استخوان
تنها روش مطمئن برای تشخیص از بین رفتن توده استخوانی، انجام آزمایش تراکم استخوانی (BMD) است. افرادی که دارای عوامل خطر جدی برای پوکی استخوان هستند باید آزمایش BMD انجام دهند. عوامل خطر آفرین منجر به پوکی استخوان موارد زیر را شامل می‌شود:
- کمبود استروژن
- یائسگی زودرس (سن کمتر از 45 سال) ناشی از فرآیندهای طبیعی یا برداشتن تخمدان‌ها با جراحی
- عدم وجود دوره قاعدگی (آمنوره برای بیش از 1 سال، یائسگی)
- هیپوگنادیسم (گنادهای مختل شده، تخمدان‌ها یا بیضه‌ها، یا اختلال در هورمون‌های جنسی، استروژن یا تستوسترون)
- درمان طولانی مدت با کورتون (بیش از 6 ماه)
- سابقه خانوادگی شکستگی لگن یا شکستگی مهره‌ها
- شاخص توده بدنی پایین
- اختلالات غذایی از جمله بی اشتهایی عصبی یا بولیمی
- استخوان‌های شکسته قبلی مربوط به داشتن استخوان‌های ضعیف
- کوتاه شدن قد (قوز داشتن یا خم شدن کمر)
- رژیم غذایی ضعیف و بدون کلسیم کافی
- عدم ورزش
- ورزش بیش از حد منجر به قطع قاعدگی
- سیگار کشیدن
- استفاده منظم از مقادیر زیادی الکل
با تشخیص زودرس کاهش توده استخوانی یا تخلخل استخوان (پوکی استخوان)، بیمار و پزشک می‌توانند برای جلوگیری از پیشرفت کاهش استخوان، اقداماتی انجام دهند. با ایجاد تغییر در شیوه زندگی و راهکارهای درمانی مناسب که توسط پزشک توصیه می‌شود، می‌توان از پوکی استخوان جلوگیری کرد و تحت درمان قرار گرفت و از عواقب پوکی استخوان (شکستگی استخوان و ناتوانی) جلوگیری کرد.
